„Ma Pan raka – to diagnoza, której niezależnie od płci, wieku czy miejsca zamieszkania wszyscy się obawiamy. Takie właśnie słowa padły z ust lekarza opiekującego się Henningiem Mankellem, znanym autorem kryminałów, który przez przypadek dowiedział się o nowotworze po wypadku samochodowym w 2013 roku. Doświadczenie choroby, o której autor „Wallandera” dowiedział się tuż przed swoimi kolejnymi urodzinami, stało się przyczynkiem do napisania „Grząskich Piasków”, mocno kojarzących się z „Autobiografią” Sławomira Mrożka.
Nie znamy ostatniej woli żadnej z minionych cywilizacji. Dzięki archeologii, paleontologii i innym dziedzinom nauki dowiadujemy się coraz więcej, sięgamy dalej wstecz, dostrzegamy coraz więcej szczegółów przez coraz doskonalsze mikroskopy i lunety. To pozwala nam lepiej poznawać to, co minęło i to, co nas otacza.
Naszą przeszłość i prawdopodobną przyszłość najlepiej obrazują dwa słowa.
Przetrwanie i upadek.
Spoglądając we wsteczne lusterko, dostrzegamy to, co i nas nieuchronnie czeka. Oczywiście nic nie będzie wyglądało tak samo. Historia nie powtarza się na zasadzie imitacji.
Jest już dość oczywiste, co nasza cywilizacja pozostawi w spadku przyszłym pokoleniom.
Nie będzie to Rubens, Rembrandt ani Rafael.
Nie będzie to również Szekspir, Botticelli, Beethoven, Bach ani Beatlesi.
Pozostanie po nas coś całkiem innego.
Gdy nasza cywilizacja ostatecznie przeminie, jeszcze na bardzo długo zostaną po niej dwie rzeczy: sonda międzyplanetarna Voyager, kontynuująca niekończący się lot poza Układem Słonecznym oraz zakopane pod ziemią atomowe śmieci.
Niepokój o przyszłość gatunku ludzkiego i bogactwo obaw, ale też spojrzenie wstecz i retrospektywa sięgająca nawet do czasów prehistorycznych to jedne z wielu wątków, które są poruszane w „Grząskich piaskach”. Autor umiejętnie i celowo jednak łączy powyższe z momentami dedykowanymi bardziej optymistycznym doświadczeniom, tak aby te dwie skrajne postawy przedstawić jako nierozerwalne i nie istniejące bez siebie. Wydaje się, że Henning Mankell w autobiografii skupia się jednak przede wszystkim na przemijaniu i na jego niezwykle ważnym znaczeniu w kontekście życia zarówno każdego człowieka, jak i całej ludzkości. Robi to, operując na dwóch płaszczyznach: wspomnień i wydarzeń z własnego życia oraz różnorodnych i wielowątkowych retrospekcji historycznych, przemyśleń i krótkich esejów. Nie kryje się ze swoimi obawami dotyczącymi przyszłości gatunku ludzkiego, jak choćby ta dotycząca wymienionych w cytacie odpadów atomowych, ale też z ironią wobec świata i siebie, co z pewnością jest wynikiem mocnej potrzeby zdystansowania się do sytuacji, w której się znalazł.
Najbardziej zachwyca szczerość i płynność, które cechują język powieści Henninga Mannkela. Nie posługuje się on manipulacjami, nie ma w nich ukrytych zamiarów czy niedomówień obecnych w przejawach literackich kryminalnej twórczości Szweda. Mierzy się ze strachem, nawiązując do różnych momentów i obserwacji ze swojego życia, nieraz niezwykle osobistych i krępujących. W tym wszystkim zadaje pytania o celność wyborów, i o znaczenie przeżytych podróży, obrazów czy przypadkowo napotkanych ludzi. Za pomocą słów jednocześnie poszukuje swej tożsamości, i ją opisuje. I nie pozwala czytelnikowi zapomnieć, jak bardzo krucha jest nasza egzystencja.
Autor recenzji: Aneta Błachewicz
Autor: Henning
Tytuł: „Grząskie piaski”
Data wydania: 4 listopada 2015
Wydawnictwo: W.A.B
