Pola w Choeung Ek widziały niejedno. Próba konceptualizacji cierpień, jakich doznali na nich ludzie jest niewyobrażalna, niczym historie zbrodni dokonanych podczas Holocaustu. Pol Pot i Czerwoni Khmerzy zostali wydaleni dziesiątki lat temu, ale pozostałości po nich nadal są dostrzegalne i przypominają krwawy okres w dziejach historycznych Kambodży. Z dociekliwością i dokładnością przyjrzał im się i opisał je brytyjski dziennikarz, Philip Short w biografii „Pol Pot. Pola śmierci„, kolejnej po „Mao: A Life” fascynującej i niepokojącej literaturze faktu…
Pycha jest grzechem gnębiącym despotyzm na calym świecie. W późniejszych latach przywódcy Czerwonych Khmerów, w tym sam Ieng Sary, oglądając upadek utopijnej wizji, której poświęcili życie, twierdzili, że już sama szybkość, z jaką odnieśli zwycięstwo w 1975 roku, zasiała ziarno ich późniejszej klęski. Jak ujął to szef Czerwonych Khmerów z pewnej wsi: „Pociąg jechał za szybko. Nikt nie mógł nim pokierować”.
Biografia Philipa Shorta przybliża nam postać Pol Pota w większości etapów jego życia. Co ciekawe, doświadczał on niepowodzeń we wielu dziedzinach: był miernym studentem uczelni o profilu technicznym i prowadził banalne i nieudane operacje wojskowe, które doprowadziły do bezsensownej śmierci wielu żołnierzy. Jako zwykły człowiek nie przyciągnąłby naszej uwagi, jednak jako okrutny i niekompetentny przywódca, który pozbawił życia miliony istnień ludzkich, do dzisiaj uważany jest za najokrutniejszego z komunistycznych wodzów w historii naszej planety.
Pół wieku to okres który staje się jednak głównym wątkiem podczas bardzo przystępnej lektury biografii wodza. Po drugiej Wojnie Światowej, na ziemiach Kambodży zapanował marksizm. Nie został on jednak doceniony za teoretyczne spostrzeżenia, ale użyty przez władze tego kraju do przekształcenia społeczeństwa feudalnego i pozbycia się języka francuskiego będącego pozostałością po kolonialiźme. Philip Short nie poprzestaje jednak na tym i drąży dalej, ukazując złożoność historii i sytuacji politycznej. W latach 70-tych bowiem (70-72), kiedy komunistyczny tyran nakazał przyspieszenia rewolucji, Czerwoni Khmerzy nie tylko postanowili uszanować autonomię chlopów, ale też okazywali życzliwość, na przykład wysyłając pomoc przy zbieraniu plonów. Wraz z czasem jednak, rewolucja zyskiwała coraż bardziej szorstki charakter i różniła się od analogowych przemian w Rosji, które po zamachu na Lenina, Trocki podsumował: „Coś pękło w sercu rewolucji”. Jedna z pierwszych łapanek do obozu pracy dokonana przez Czerwonych Khmerów, która została jednak już przeprowadzona na rok przed zdobyciem przez nich Phnom Penh, dotknęła tych o „khmerskich ciałach i wietnamskich umysłach”. Większość z nich została zlikwidowana w przeciągu kilku najbliższych lat po tym zdarzeniu. W tym samym czasie, w „strefie wyzwolonej” chłopi zaczęli pozbawiać życia inteligencką część społeczeństwa, ale nie była to jeszcze polityka sprecyzowana przez Pol Pota. Te racjonalne podstawy i przebieg wydarzeń, które przybliża autor książki, wydają się zatem czynić zbrodnie wodza i rozumieć je nie tylko jako jego sadystyczny zamysł późniejszego przywódcy Czerwonych Khmerów. Istotnym czynnikiem którzy przyczynił się w znaczącym stopniu do destabilizacji Kambodży była także polityka Stanów Zjednoczonych i Północnego Wietnamu. Philip Short poświęca też sporo swej literackiej uwagi codziennemu życiu wsi Kambodżańskich i strategii zaobserwowanej w relacjach między Chinami i Wietnamem.
Książka Philipa Shorta jest niezwykle obszerna i bogata w przypisy z imponującą ilością i róznorodnością źródeł. Pełno jest w niej również interesujących anegdot i wiarygodnych wnioskowań. Całość tekstu cechuje atrakcyjna narracja i sięganie wstecz do czasów zanim Saloth Sar stał się Pol Potem. Autor stara się pokazać rzeczywistość z perspektywy kambodżańskiej, nie zaś swojego, zachodniego świata, a można dostrzec to zwłaszcza w ksenofobicznej postawie komunistycznego tyrana wobec Wietnamu. Philip Short posługuje się ponadto źródłami takimi jak wywiad Nate’a Thayera czy też opisami naocznych świadków, którzy widzieli ceremonię ponownych zaślub Pol-Pota, ale też jego śmierć i kremację. Oraz całą gamą innych dowodów, które czynią lekturę książki niewyczepanym źródłem na temat 50-letniej historii Kambodży w XX wieku.
Recenzja: Aneta Błachewicz
Tytuł oryginału: Pol Pot: Pola śmierci
Autor: Philip Short
Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
Data wydania: 08.03.2016
Przydatne linki:
http://www.proszynski.pl/Pol_Pot__Pola_smierci-p-33079-1-28-.html
http://www.booknotes.org/Watch/155775-1/Philip+Short.aspx
