W najbliższą środę 29 czerwca 2016 roku o godz. 12.30 serdecznie zapraszamy na konferencję prasową dotyczącą zaktualizowanej wystawy stałej Żydowskiego Muzeum Galicja „Śladami Pamięci”.
29. 06. 2016 r., godz. 12.30
Galicia Jewish Museum / Żydowskie Muzeum Galicja
ul. Dajwór 18
Prace nad aktualizacją wystawy rozpoczęły się na przełomie 2012 i 2013 roku, podzielone zostały na dwa etapy, a ich zwieńczenie i otwarcie nowej wystawy odbędzie się w trakcie Festiwalu Kultury Żydowskiej, w czwartek 30 czerwca. W ramach projektu dodano nowe zdjęcia autorstwa Jasona Francisco, opracowano nowe teksty, przebudowany został także system wystawienniczy i układ wystawy.
1. Początki
Oryginalna wystawa „Śladami Pamięci” powstała jako wynik wieloletnich badań połączonych z drobiazgową dokumentacją fotograficzną, za które odpowiedzialni byli profesor Jonathan Webber oraz fotograf Chris Schwarz. Webber przyjechał do Polski po raz pierwszy pod koniec lat 80-tych na zaproszenie Instytutu Socjologii UJ, i rozpoczął proces dokumentacji zachowanych śladów żydowskiego dziedzictwa, rozsianych po całym terenie południowej Polski. Podróżując przez wsie i miasteczka, zbierał dane na ich temat, spisując jednocześnie wspomnienia mieszkańców dotyczących ich dawnych, żydowskich sąsiadów. W 1993 Webber nawiązał współpracę ze znanym brytyjskim fotoreporterem Chrisem Schwarzem, który za pomocą swoich zdjęć chciał przedstawić ten temat. Współpraca pomiędzy Webberem i Schwarzem trwała nieprzerwanie przez 11 lat i jej efektem stała się wystawa, nazwana „Śladami Pamięci. Współczesne spojrzenie na żydowską przeszłość Polski” oraz muzeum, w którym w 2004 roku została po raz pierwszy zaprezentowana.
Wystawa „Śladami Pamięci” zaoferowała zupełnie nowatorskie spojrzenie na żydowską przeszłość Polski i posiadała szereg unikalnych cech, które w znacznym stopniu odróżniały ją od innych wystaw poświęconych polskim Żydom czy Holokaustowi, prezentowanych w zagranicznych muzeach. Była to jednocześnie jedna z pierwszych takich wystaw w Polsce.
Pamięć i odpowiedzialność
Chris Schwarz nie był pierwszym fotografem, który na swoich zdjęciach uchwycił piękno, melancholię, a często bezgraniczny smutek zrujnowanych synagog i opuszczonych cmentarzy, których dziesiątki nadal znajdowały się na terenie dawnej Galicji. Były one fotografowane już w latach 60-tych, 70-tych i 80-tych – zawsze jednak w czerni i bieli. Tym co sprawiło, iż zdjęcia Chrisa Schwarza są wyjątkowe, była świadoma decyzja o uchwyceniu tych miejsc w kolorze, a przez to zaprezentowanie ich nie tylko jako niemych świadków przeszłości, ale również widocznych i poruszających elementów krajobrazu współczesnej Polski. Symboliczne przeniesienie ich z księgi umarłych do księgi żywych oraz zadanie pytań nie tyle o ich przeszłość, ale również o odpowiedzialność za ich przyszłość.
Różnorodność miejsc
Wystawa „Śladami Pamięci” prezentowała bogactwo i różnorodność żydowskiego życia, które istniało na terenie południowej Polski przed Zagładą, zarówno w dużych miastach, jak Kraków czy Tarnów, ale również w miasteczkach i wsiach, jak Rymanów czy Wielkie Oczy. Zmiana optyki i przesunięcie akcentów z dużych centr na mniejsze miejscowości pozwoliło pokazać skalę zakorzenienia żydowskich mieszkańców w tkankę otaczającego nas krajobrazu.
Różnorodność narracji
Wystawa ma szczególny układ – podzielona została na pięć części, odpowiadających różnym zagadnieniom i sposobom przedstawienia tematu. Twórcy starali się w ten sposób uniknąć uproszczeń i stereotypowych uogólnień, zamiast tego tworząc wielowarstwową i wielowymiarową konstrukcję obejmującą cały szereg perspektyw. Pięć sekcji to jednocześnie pięć jasnych idei, pięć dróg, którymi możemy podążać: smutek w obliczu ruin, zainteresowanie autentycznym bogactwem żydowskiej kultury, przerażenie brutalnością procesu zniszczenia, uznanie złożonych problemów związanych z naszym stosunkiem do przeszłości, w których mieści się i zachowanie śladów pamięci i wymazywanie tej pamięci.
Nieobecność
Aby podkreślić fakt, iż w przeważającej większości miast i miasteczek południowej Polski nie ma obecnie żydowskich społeczności, twórcy wystawy zdecydowali się w czterech pierwszych sekcjach wystawy nie prezentować ludzi, nie znajdziemy ich na żadnym ze zdjęć. Miało to podkreślić pustkę – nieobecność Żydów, których głosy przed Zagładą wypełniały tę przestrzeń. Ostatnia, piąta sekcja wystawy odwracała jednak ten obraz, koncentrując się wyłącznie na ludziach, którzy na różne sposoby angażowali się w upamiętnianie żydowskiej przeszłości, przywracając żydowską kulturę do życia i przyczyniając się do odrodzenia żydowskiego świata.
Kolorowe fotografie, wokół których zbudowana została ta wystawa, ujmują równocześnie wszystkie pięć spojrzeń na skomplikowaną rzeczywistość współczesnej Polski: ruinę i odnowienie, nieobecność i obecność.
Od początków swojego istnienia wystawa otoczona była bogatym i różnorodnym programem wydarzeń. Chris Schwarz nie tylko mocno wierzył w edukacyjną misję Muzeum, ale pragnął, by miejsce to stało się przestrzenią spotkań i obcowania z żywą żydowską kulturą. Niestety, w 2007 roku zmarł, mając zaledwie 59 lat. Zdążył jednak zobaczyć swoje Muzeum – działające i doceniane.
2. Nowa Odsłona
W ostatnich latach funkcjonowania stało się jasne, że choć „Śladami Pamięci” pozostaje stałą wystawą Żydowskiego Muzeum Galicja, sytuacja wokół nas się zmienia. Zrujnowane dotąd synagogi odnawiano, odsłaniano nowe pomniki upamiętniające żydowskie dziedzictwo, a i samo żydowskie życie zaczęło się stopniowo odradzać. Dlatego w 2012 roku zarząd Muzeum zatwierdził dwustopniowy plan aktualizacji i rozbudowy wystawy stałej. W pierwszym etapie Muzeum zaprosiło do współpracy wybitnie utalentowanego amerykańskiego fotografa, badacza i eseistę – profesora Jasona Francisco, który posiadał już istotne doświadczenie związane z dokumentowaniem żydowskiej pamięci historycznej w Europie wschodniej. Jego zadaniem było stworzenie wystawy poświęconej śladom żydowskiego dziedzictwa na terenie dawnej Galicji Wschodniej, czyli dzisiejszej zachodniej Ukrainy. Jest to obszar,
którym Webber i Schwarz nie zajmowali się podczas tworzenia wystawy „Śladami Pamięci”. Wystawa „Pamięć Niedokończona: Dziedzictwo Żydowskie i Zagłada w Galicji Wschodniej” otwarta została w 2014 roku, uzupełniając tematy i problemy poruszane na wystawie stałej, a jednocześnie pozwalając odwiedzającym na kompleksowe spojrzenie na teren całej, dawnej Galicji.
Aby podkreślić skalę pozytywnych przemian, które zaszły w Polsce na przestrzeni ostatnich lat, zmianie uległa nazwa ostatniej sekcji wystawy, z „Ludzie Tworzący Pamięć” na „Odrodzenie Żydowskiego Życia”. Jest to świadoma i bardzo znacząca decyzja, odzwierciedlająca drogę, którą wspólnie przebyliśmy. Aby odzwierciedlić w niej dynamikę i różnorodność wydarzeń, które kształtują obraz współczesnego żydowskiego życia sekcja ta została wzbogacona o specjalną część, w której skład wejdą zdjęcia nadsyłane przez odwiedzających, członków społeczności żydowskiej, profesjonalnych fotografów i amatorów. Wybrane fotografie prezentowane będą podczas każdego Festiwalu Kultury Żydowskiej, a następnie włączane do wystawy na kolejne 12 miesięcy.
Dzięki wszystkim tym cechom uaktualniona i rozbudowana wystawa „Śladami Pamięci” nadal oferować będzie unikalne spojrzenie na żydowską Polskę, opisując i poruszając szereg problemów i procesów, które choć zakorzenione w przeszłości, bezpośrednio wpływają na otaczający nas dziś świat i jego przyszłość.
3. O Autorach
Chris Schwarz był uznanym brytyjskim fotografem. Szczególna intelektualna dociekliwość sprawiła, że odwiedzał najdalsze zakątki świata, badając rozmaite zagadnienia. Pracował dla brytyjskich pism, takich jak TimeOut i The Independent, a jego fotografie obrazujące kwestie społeczne – ubóstwo, problemy zdrowotne, przymusowe migracje, zagadnienia ekologii w miejskim kontekście – publikowano w formie albumów i prezentowano na licznych wystawach. Do Polski przywiodło go żydowskie pochodzenie wywodzącego się ze Lwowa ojca i osobiste zainteresowanie ruchem Solidarności. I tu nawiązał współpracę z Jonathanem Webberem nad projektem „Śladami pamięci”.
Jason Francisco (Amerykanin, ur. 1967) to ceniony artysta, eseista, kurator i wykładowca. Jest autorem m.in.: „Far from Zion: Jews, Diaspora, Memory” (Stanford University Press, 2006), “The Steerage and Alfred Stieglitz” – we współpracy z Anne McCauley (University of California Press, 2012), “Pamięć niedokończona” (Żydowskie uzeum Galicja, Kraków, 2014), a także licznych prac fotograficznych, artykułów, recenzji i albumów. Jego prace są szeroko prezentowane na wystawach krajowych i międzynarodowych. Jason Francisco jest stypendystą Fulbrighta, Howard Foundation, Puffin Foundation i Międzynarodowego Centrum Kulturyw Krakowie.
www.jasonfrancisco.net.
Jonathan Webber, z wykształcenia antropolog społeczny, przez 20 lat wykładał na swojej macierzystej uczelni w Oxfordzie, a następnie otrzymał stanowisko profesora UNESCO w Katedrze Studiów Żydowskich i Międzyreligijnych na Uniwersytecie w Birmingham. W 2011 roku rozpoczął pracę w Instytucie Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie wykładał przez 5 lat. Jego akademickie zainteresowania obejmują współczesne społeczności żydowskie, badania nad Holokaustem i studia polsko-żydowskie. Jego praca badawcza nad dziedzictwem żydowskim Galicji, rozpoczęta we latach 80., stała się podstawą późniejszej wieloletniej współpracy z fotografem Chrisem Schwarzem, która zaowocowała utworzeniem Żydowskiego Muzeum Galicja, w którego zarządzie zasiada jako współzałożyciel.