Literaturze pięknej wybaczamy kłamstwa, w tym przecież tkwi jej moc, że może być wytworem wyobraźni i nie przejmować się wiernym odwzorowaniem wydarzeń z rzeczywistości. To kluczowe dla beletrystyki narzędzie wykorzystała Katarzyna Zyskowska-Ignaciak, autorka opowieści o Marii Skłodowskiej. „Zanim” to inspirowana biografią polskiej noblistki książka o tym, jak mogło wyglądać życie słynnej intelektualistki przed jej wyjazdem do Paryża. Kulturatka patronuje tej publikacji.
Osiemnastoletnia Maria, by zarobić na wymarzone zagraniczne studia i wspomóc finansowo swojego ojca, wyjeżdża jako guwernantka do Szczuk, gdzie spędzi kilka lat swojego życia, nauczając dzieci państwa Żórawskich. Panna Skłodowska doskonale wywiązuje się ze swojego zadania, a po nocach marzy o wielkim świecie, w którym kobieta nie jest „niczym paprotka stojąca w salonie na komodzie”. Studia na Sorbonie będą wyzwoleniem z rzeczywistości, w której Maria może być tylko ozdobą i „tak jak bezwolna roślina nie powinna mieć własnego zdania, bo z natury swej nie ma głosu ni poglądów”. Ambitne plany młodej kobiety pokrzyżują, jak to zwykle bywa, niespodziewane uczucia. Kazimierz, syn państwa Żórawskich, student matematyki, nie był częścią planów Marii, jednak młodość, będąca w swej naturze nierozważna, wzięła górę nad myślami o karierze. Zakochana w nauce Maria u progu dorosłości przekonuje się, że istnieje część życia, której nie da się logicznie wytłumaczyć i że los często krzyżuje nasze plany.
Już po przeczytaniu prologu książki wiemy jednak, że miłość dwojga bohaterów „Zanim”, to piękny, acz krótki epizod w życiu Marii, która wraz z wyjazdem do Paryża, rozpoczyna wszystko od nowa. W liście do ukochanego pisze, że pogrzebie dawne uczucia i nie pozwoli im powrócić. Jednak powieść rozpoczyna cytat z Fryderyka Nietzschego („ Z największej rozpaczy można uczynić najbardziej niezwyciężoną nadzieję” ), a przecież właśnie ten myśliciel swoją ideą wiecznego powrotu przekonywał, że wszystko co przeżywamy nie mija, a wciąż i wciąż powraca. Nawet więc, jeśli Kazimierz zniknął z życia Marii, tamto lato będzie z nią zawsze. Wieczny powrót zakłada mówienie życiu TAK, niezależnie od tego, czy dzieje się dobrze czy źle. Bohaterka nie pozbędzie się więc żalu po niespełnionej miłości, ale nikt jej nie odbierze pięknych chwil, które było jej dane przeżyć. Mimo że w otwierającym powieść liście do ukochanego Maria wydaje się temu zaprzeczać i nie dopuszczać do siebie myśli o wiecznym powrocie, można odnaleźć w powieści momenty, w których dziewczyna przyznaje, że np. „każdy powinien mieć chociaż jedno takie lato, które osładza mu resztę życia i rozświetla mroki późniejszych losów, pomaga przetrwać chwile zwątpienia”. Scena schadzki zakochanych opatrzona jest komentarzem, że owa noc „chociaż przeminie- bo wszystko kiedyś przemija- będzie trwać wiecznie”. Widać więc, że Nietzsche przebrzmiewa przez cały tekst powieści, która czytana przez pryzmat jego myśli, jak to sam określał, „przepaścistej”, staje się uniwersalnym tekstem o przewrotności życia, które trzeba mimo wszystko ukochać i które, pomimo że często nas zawodzi, niepozbawione jest pięknych chwil, odpornych na zniszczenie.
„Zanim” w ciekawy sposób łączy fikcję literacką z fragmentami autentycznych listów Marii Skłodowskiej, które pojawiają się na początku każdego rozdziału. Widać, że postać polskiej noblistki jest Katarzynie Zyskowskiej-Ignaciak bardzo bliska, a autorka starała się wiernie odtworzyć język i rzeczywistość czasów młodości Skłodowskiej. Ale „Zanim” nie pretenduje do miana powieści historycznej. I dobrze. Bo o życiu czasem dużo łatwiej opowiedzieć, puszczając wodze fantazji. Dzięki wyobraźni pisarki „Zanim” nie jest opowieścią o polskiej bohaterce narodowej, ale o młodych ludziach konfrontujących swoje plany i marzenia z życiem, które często ich rozczarowuje. Ale niepozbawione jest momentów, dla których warto jednak podejmować jego wysiłek.
Maja Skowron
Książka przeczytana dzięki uprzejmości wydawnictwa MG
