Film Odchazeni był spóźnionym o 50 lat spełnieniem marzenia Vaclava Havla o debiucie w roli reżysera filmowego. Nie spotkał się z najlepszym przyjęciem czeskich krytyków. Czy słusznie?
Vaclav Havel nigdy nie czuł się do końca komfortowo w roli polityka. W latach 60-tych należał do najwybitniejszych reżyserów teatralnych w Czechosłowacji, jego sztuki utrzymane w konwencji teatru absurdu zdobyły światowy rozgłos. Inwazja na Czechosłowację 1968 roku złamała karierę Havla i całej generacji artystów. W „Listach do Olgi” czytamy o sennych fantazjach przyszłego prezydenta, w więzieniu śnił, że jest w USA i kręci film razem z Miloszem Formanem. Milosz Forman był przyjacielem Havla jeszcze od czasów szkoły z internatem, do której obaj uczęszczali w 1946 i 1947 roku. Havel od lat 50-tych marzył o pracy z kamerą. Nie mógł spełnić tego marzenia ponieważ…pochodził z rodziny o filmowych tradycjach, zaangażowanej w ratowanie Studia Barrandov podczas wojny, ceną ratowania Barrandova były kontakty z nazistami, co spowodowało anatemę komunistów.
Marzenie spełniło się w 2011 roku, już po odejściu z urzędu. Film Havla był w Czechach niezwykle wyczekiwany i oczywiście można było spodziewać się skrajnych reakcji. Szczególnie w ostatniej kadencji był postacią, której ocena dzieliła czeską opinię publiczną i ulubionym „czarnym charakterem” tabloidów.
Wyprodukowany za duże pieniądze film „Odchazeni” to opowieść o byłym kanclerzu, który nie umie odnaleźć swojego miejsca po odejściu z urzędu. Rieger reprezentuje ideały polityki opartej na prymacie zasad moralnych, jasnych ideach i nie ma szans w starciu z Kleinem, swoim następcą, politycznym technokratą i makiawelistą. Rieger ciągle jest przekonany o słuszności swoich idei, ale z biegiem czasu zaczyna dostrzegać, że staje się człowiekiem z innej epoki, a jego dawne wartości powoli obracają się we frazesy bez znaczenia.
Odchazeni spotkało się z nie najlepszym przyjęciem w Czechach. Może dlatego film nie zdobył światowego rozgłosu, nie został na przykład przetłumaczony na język Polski. Być może błędem Havla była próba przeniesienia teatru absurdu na duży ekran. Film jest połączeniem teatru absurdu i założeń czechosłowackiej filmowej nowej fali z lat 60-tych.
Filozofia Vaclava Havla jest tematem mojej pracy doktorskiej. Nie miałem żadnych problemów by w kanclerzu Riegrze rozpoznać Havla, a w postaci Kleina głównego oponenta Havla; Vaclava Klausa. Krytycy zarzucali Havlowi pokaz narcyzmu wobec własnej osoby i sparodiowanie zasłużonego dla czeskiej transformacji Klausa. Dla mnie jednak nie ulega wątpliwości, że Havel sparodiował przede wszystkim samego siebie i zrobił to z dużym wyczuciem. Rieger to właśnie Havel z trzeciej kadencji, moralista, który nie może pogodzić się ze zmianą świata. Cenię Vaclava Klausa, ale przecież jasne jest, że postać Kleina to nie autobiograficzny film o Klausie. Ostatnia scena ,w której studentka, urodzone Bóstwo, entuzjastka Riegra, która wcześniej zabiegała u niego o podpis książki „Polityka, filozofia, moralność”, udaje się do Kleina po podpis książki „Polityka, filozofia, wolny rynek”, to kwintesencja porażki filozofii niepolitycznej polityki w jednym zdaniu. Czy jednak dziś gdy wśród polityków Europy środkowej mamy nadreprezentacje Kleinów, nie tęsknimy trochę za Riegrem?
Autor artykułu: Łukasz Kołtuniak
Tytuł filmu: Odchazeni
Reżyser: Vaclav Havel
Data premiery; Czechy 2011
Ocena; 7/10